Tlenoterapia - kiedy jest wskazana i jakie przynosi korzyści?

Tlen jest nam niezbędny do życia. W normalnych warunkach i przy zdrowym organizmie jego zawartość w zwykłym powietrzu to ok. 21%, co w zupełności wystarczy do prawidłowego funkcjonowania. Jeśli jednak pojawia się niewydolność oddechowa, konieczne staje się dostarczenie większych dawek tlenu, aby utrzymać odpowiedni poziom stężenie tlenu we krwi. W wielkim skrócie właśnie temu służy tlenoterapia. W niniejszym tekście opowiemy, czym ona właściwie jest, kiedy i w jakim celu powinno się z niej korzystać i dlaczego warto to robić.

Tlen jest nam niezbędny do życia. W normalnych warunkach i przy zdrowym organizmie jego zawartość w zwykłym powietrzu to ok. 21%, co w zupełności wystarczy do prawidłowego funkcjonowania. Jeśli jednak pojawia się niewydolność oddechowa, konieczne staje się dostarczenie większych dawek tlenu, aby utrzymać odpowiedni poziom stężenie tlenu we krwi. W wielkim skrócie właśnie temu służy tlenoterapia. W niniejszym tekście opowiemy, czym ona właściwie jest, kiedy i w jakim celu powinno się z niej korzystać i dlaczego warto to robić.

Czym jest tlenoterapia?

Jak już wspomniano, tlenoterapia to metoda leczenia polega na zwiększeniu stężenia tlenu we wdychanym powietrzu wdychanym przez pacjenta do płuc. Dzięki temu tlen dociera do większej liczby pęcherzyków płucnych i możliwe jest osiągnięcie i utrzymanie prawidłowego poziomu saturacji krwi.

Rodzaje tlenoterapii

Procedura podawania tlenu może przyjąć jedną z dwóch form:

- tlenoterapia bierna - w jej przypadku pacjent sam wdycha przez wąsy tlenowe powietrze wzbogacone tlenem. Podczas stosowanie tej terapii pacjenci pozostają świadomi, a sama terapia bierna może być przerwana w dowolnym momencie. Na tej zasadzie działają m.in. koncentratory tlenu, które mogą być stosowane w warunkach domowych;

- tlenoterapia czynna - tutaj odpowiednia mieszanina gazów jest wtłaczana mechanicznie do dróg oddechowych (oddech wymuszony). Tlenoterapia czynna stosowana jest w ciężkich przypadkach zagrażających życiu, zwłaszcza gdy pacjent ma problem z samodzielnym oddychaniem lub jest nieprzytomny. Taką tlenoterapię umożliwia respirator.

Źródła tlenu w tlenoterapii

W ramach tlenoterapii tlen medyczny może być dostarczany do dróg oddechowych z trzech źródeł - koncentratora tlenu, zbiorników z ciekłym tlenem lub butli tlenowych.

Koncentrator tlenu

Koncentrator tlenu to urządzenie, które pobiera tlen z powietrza i umożliwiające oddzielenie go od innych gazów znajdujących się w powietrzu atmosferycznym i wzbogaca taką mieszankę tlenem medycznym. Proces ten pozwala osiągnąć nawet 96% stężenie tlenu, co umożliwia stosowanie takiej tlenoterapii przez osoby z niewydolnością oddechową. 

Zależnie od modelu koncentratora, uzyskany dzięki niemu przepływ tlenu może osiągać od 5 do 10 l/min. Mamy różnego rodzaju koncentratory. Oczywiście bardziej wydajne będą stacjonarne kondensatory tlenu. Urządzenie to ma jednak jedną wadę - jest zasilane energią elektryczną, co w połączeniu ze stosunkowo dużymi rozmiarami uniemożliwia korzystanie z nich poza domem. Na szczęście kable zasilające mają dość spory zasięg (nawet kilkunastu metrów), przez co osoba poddawana tlenoterapii może oddalić się od urządzenia, np. podczas snu. Stacjonarny koncentrator tlenu może podawać tlen pulsowo lub stale.

Jeśli jednak pacjenci chcą korzystać z leczenia tlenem poza domem, powinni zaopatrzyć się w przenośne koncentratory tlenu. Zasada ich działania nie odbiega od tych stacjonarnych, jednak wbudowana bateria pozwala im pracować bez zewnętrznego zasilania. Koncentrator taki działa w systemie pulsowego podawania tlenu, co pozwala na dłuższą pracę baterii. 

Ta metoda leczenia polega na pobieraniu tlenu wyłącznie w pierwszej połowie trwania wdechu. Dzięki temu nie dochodzi do marnowania go w drugiej połowie wdechu (kiedy powietrze nie trafia już do pęcherzyków płucnych) - jest to więc tzw. system oszczędzania tlenu. Trzeba jednak pamiętać, że przy tej metodzie przyspieszenie oddechu powoduje, że chory będzie pobierał mniej tlenu podczas wdechu, a ilość ta może być niewystarczająca. Podawany pacjentowi tlen, koniecznie musi być 100% tlenem medycznym z atestem.

Należy też pamiętać, że każdy koncentrator tlenu ma wbudowany alarm, który monitoruje poprawność jego pracy i sygnalizuje wszelkie odchylenia od normy.

Zbiornik ciekłego tlenu

Ta metoda terapii leczenia tlenem wykorzystuje niskociśnieniowe zbiorniki tlenu o pojemności 32-44 l. Można też wykorzystać mniejsze, przenośne zbiorniki mieszczące 1,2 l. 

Każdy zbiornik ciekłego tlenu zapewnia wysoki przepływ tlenu na poziomie 100%, co umożliwia stosowanie tej metody u osób z ciężkimi przypadkami chorób płuc. Ciekły tlen jest też niezwykle wydajny - jego jeden litr równa się aż 860 litrom gazowego odpowiednika.

Domowe leczenie tlenem za pomocą tej metody polega na wykorzystaniu systemu parownic, który zmienia stan skupienia tlenu, umożliwiając jego wdychanie przez pacjenta. Pojedynczy zbiornik wystarcza zazwyczaj na kilka dni, zależnie od zużycia. Korzystanie z leczenia tlenem wymaga przeszkolenia chorego, a wymiana stacjonarnych zbiorników może być przeprowadzana wyłącznie przez wykwalifikowanych specjalistów.

Butle tlenowe

Z metody tej korzysta się przede wszystkim w szpitalach, w trakcie zabiegów operacyjnych i w okresie pooperacyjnym. Butle tlenowe pozwalają oddychać mieszaniną o 25-35% stężeniu tlenu. Takie stężenie jest wystarczające do osiągnięcia nawet 95-100% nasycenia krwi tlenem.

Podczas tlenoterapii pacjenci mogą korzystać z cewników donosowych (tzw. wąsy tlenowe) lub masek twarzowych. Maski tlenowe muszą mieć specjalne otwory umożliwiające pacjentom uzupełnienie objętości oddechowej z powietrza podczas wdechu.

Wskazania do tlenoterapii

Tlenoterapię stosuje się, gdy u pacjentów wykryto niewydolność oddechową organizmu, która może wystąpić przy długotrwałych chorobach układu oddechowego, jak astma czy przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP), a także z przyczyn poza płucnych. Wyróżnia się dwa rodzaje niewydolności:

- hipoksemiczną - gdy stężenie tlenu we krwi tętniczej pacjenta spada poniżej 60 mmHg;

- hiperkapniczną - gdy następuje podwyższenie ciśnienia parcjalnego dwutlenku węgla we krwi powyżej 45 mmHg.

Domowe tlenoterapia jest wskazana także w przypadku stałego obniżenia ciśnienia parcjalnego tlenu we krwi, chorób układu krążenia, zatrzymania oddechu oraz przez osoby cierpiące na otyłość. Dostarczenie większej ilości tlenu polecane jest osobom ze schorzeniami serca, czy też po zawale. Może być stosowane w domy także przez osoby, które chcą poprawić ogólny stan zdrowia i odporność organizmu. Działanie tlenoterapii wykorzystują także sportowcy, aby poprawić wydajność i wspomóć regenerację.

Objawy niewydolności oddechowej:

- płytki, przyspieszony oddech,

- kaszel i duszności,

- problemy z koncentracją,

- trudności w zasypianiu,

- brak apetytu,

- wyraźnie przyspieszoną akcję serca,

- zwiększoną potliwość i drżenie,

- gorszą tolerancję wysiłku,

- rozstrzenie oskrzeli,

- zmianę koloru skóry i innych powłok ciała, czyli występowanie tzw. sinicy,

- omdlenia.

Przewlekłej niewydolności oddechowej nie wolno bagatelizować - niedostateczny dopływ tlenu do tkanek może bowiem prowadzić do trwałego i nieodwracalnego uszkodzenia narządów wewnętrznych.